Osnova projekta
Izmijenjene zdravstvene potrebe stanovništva, kao i neophodnost smanjenja troškova, smjestili su sestrinstvo u središnji položaj zdravstvenog sistema svake zemlje: naučna literatura ukazuje na to da su medicinske sestre/tehničari ključne za implementaciju modela budućnosti zdravstvene zaštite usmjerene ka pacijentu. Stoga je od suštinske važnosti da su sestrinske kompetencije, organizacija i praksa takvi da mogu efikasno doprinijeti zdravstvenom sistemu zemlje.
U saradnji sa ključnim domaćim akterima u Bosni i Hercegovini, među kojima su i ministarstva i odjeljenja za zdravstvo, ministarstva obrazovanja, fakulteti zdravstvenih studija, zdravstvene ustanove na rimarnom i sekundarnom nivou zdravstvene zaštite, instituti i zavodi za javno zdravstvo, udruženja i komore medicinskih sestara i tehničara, ljekari, medicinske sestre/tehničari i pacijenti, identifikovano je mnoštvo izazova u oblasti sestrinstva koji trenutno negativno utiču na djelovanje sestrinske profesije a samim tim i na zdravstvene ishode u Bosni i Hercegovini. Analiza postojećeg stanja, koju su izvršili domaći i međunarodni stručnjaci a omogućila Švajcarska agencija za razvoj i saradnju (SDC), praktično iskustvo stečeno u okviru Projekta implementacije porodične medicine u Bosni i Hercegovini, relevantne strategije u Bosni i Hercegovini, te zaključci radionica za definisanje vizije održanih u proljeće 2012. u kojima su učestvovali domaći akteri, bili su osnova za razvijanje Projekta jačanja sestrinstva u Bosni i Hercegovini (ProSes).
Cilj projekta
Opšti cilj ProSes-a je unapređenje zdravstvenih ishoda u Bosni i Hercegovini povećanjem kvaliteta i efikasnosti usluga medicinskih sestara/tehničara, posebno na nivou primarne zdravstvene zaštite, te poboljšanjem pristupa uslugama medicinskih sestara/tehničara za ugrožene grupe stanovništva.
Korisnici projekta
Neposredni korisnici projekta su medicinske sestre/tehničari i drugi zdravstveni radnici s kojima oni sarađuju, dok su krajnji (posredni) korisnici projekta korisnici zdravstvenih usluga, odnosno opšta populacija, a posebno ugrožene grupe stanovništva kojima je ograničen pristup zdravstvenim uslugama.
Oblasti djelovanja
Polazište za odabir oblasti djelovanja projekta i razradu projektnih aktivnosti činili su izazovi u sestrinstvu identifikovani analizom postojećeg stanja i interesnih grupa, sprovedenim prije samog projekta (vidjeti: osnova projekta). Spomenuti izazovi mogu se grupisati u tri ključne oblasti djelovanja: organizacija i regulativa sestrinstva, usluge medicinskih sestara/tehničara i edukacija medicinskih sestara/tehničara.
Kada su u pitanju organizacija, regulativa i priznavanje sestrinske profesije, bh. akteri su identifikovali slijedeće oblasti za poboljšanje trenutnog stanja:
• razvijeno i snažno udruženje medicinskih sestara/tehničara na državnom nivou,
• sveobuhvatan sistem za regulisanje i licenciranje sestrinske profesije u cijeloj državi,
• sveobuhvatan sistem kontinuirane edukacije koji garantuje redovno ažuriranje znanja i vještina i pruža mogućnost specijalizacije iz oblasti sestrinstva.
U pogledu usluga medicinskih sestara/tehničara, domaći akteri ukazali su na činjenicu da je raniji uspješni koncept patronaže ili sestrinstva u zajednici gotovo sasvim nestao u Bosni i Hercegovini. Stoga socijalna isključenost ugroženih grupa stanovništva postaje veliki izazov za zdravstveni sistem Bosne i Hercegovine.
Ranije spomenutom analizom postojećeg stanja i radionicama za definisanje vizije u kojima su učestvovali domaći akteri, identifikovano je mnoštvo izazova i u oblasti formalnog obrazovanja medicinskih sestara/tehničara. Oni uključuju slijedeće:
• Standard po kojem su same medicinske sestre/tehničari zadužene za edukaciju medicinskih sestara/tehničara, međunarodno prihvaćen kao optimalni sistem prenosa znanja, nije primijenjen u Bosni i Hercegovini.
• U Bosni i Hercegovini u postojećim nastavnim planovima i programima nedostaje sistemski strukturirana praktična edukacija.
• Kompetencije medicinskih sestara/tehničara koje se stiču nastavnim programima nisu precizirane, regulisane niti standardizovane.
• Ne sprovodi se planiranje potrebne sestrinske radne snage koje bi pomoglo pri određivanju ciljnog broja studenata sestrinskih nauka.
U cilju postizanja svrhe projekta – poboljšanja kvaliteta, efikasnosti i pristupa uslugama medicinskih sestara/tehničara – ProSes objedinjuje intervencije u slijedeće tri oblasti (projektne komponente):
1) regulativa i priznavanje sestrinske profesije;
2) razvoj sestrinstva u zajednici/polivalentne patronaže i pristup ugroženim grupama stanovništva;
3) formalno visoko obrazovanje medicinskih sestara/tehničara.
Projektna intervencija
Prva faza projektne intervencije (2012–2017) prvenstveno je usmjerena na prve dvije komponente, ali istovremeno gradi i osnove za unapređenje formalnog obrazovanja medicinskih sestara/tehničara u narednim projektnim fazama.
Komponenta 1 – Regulativa i priznavanje sestrinske profesije
Da bi se ostvarilo veće priznavanje medicinskih sestara/tehničara kao bitnih resursa u zdravstvenom sistemu, te poboljšanje kvaliteta i sigurnosti zdravstvene njege, projekat se fokusira na aktivnosti u slijedećih pet oblasti:
• unapređenje regulative iz oblasti sestrinske profesije u koje se uključuje razvoj i usvajanje standarda sestrinske prakse, vodiča, protokola i kliničkih puteva; izgradnja centralne baze podataka sestrinske radne snage; razvoj harmonizovane regulative iz oblasti licenciranja;
• uspostavljanje funkcionalnih komora medicinskih sestara i zdravstvenih tehničara, koje uključuje pružanje stručne pomoći i podrške u neophodnoj reviziji legislative; logističku podršku i edukaciju osoblja komora; stručnu pomoć i podršku u uspostavljanju partnerstva, saradnje i harmonizacije komora;
• jačanje udruženja medicinskih sestara i zdravstvenih tehničara u cilju zastupanja interesa članova udruženja, uključujući raznolike aktivnosti usmjerene ka organizacijskom razvoju;
• uspostavljanje dvaju resursnih centara za profesionalno usavršavanje medicinskih sestara/tehničara;
• obezbjeđivanje pristupa bosanskohercegovačkih medicinskih sestara/tehničara međunarodnim mrežama i postojećoj bazi znanja u svijetu.
Komponenta 2 – Razvoj sestrinstva u zajednici/polivalentne patronaže i pristup ugroženim grupama stanovništva
Da bi se ostvarili specifični ciljevi širenja sestrinstva u zajednici/polivalentne patronaže, poboljšanja pristupa ugroženim grupama stanovništva, projekat investira u slijedeće oblasti aktivnosti:
• Razvoj usluga sestrinstva u zajednici koje će biti u skladu s međunarodnim standardima, prioritetnim potrebama ugroženih grupa stanovništva u Bosni i Hercegovini, kao i aspektima lokalnog sistema. Da bi usluge medicinskih sestara/tehničara u zajednici bile optimalno prilagođene specifičnim potrebama stanovništva, u okviru projekta se sprovode sveobuhvatne istraživačke studije kojima je cilj da se identifikuju ugrožene grupe stanovništva, priroda njihovih potreba i relevantne karakteristike sistema koje utiču na izvodljivost pružanja usluga.
• Prilagođavanje uloga, treninga i plana i programa edukacije razvijenim uslugama sestrinstva u zajednici u pravcu razvijanja profila napredne sestrinske prakse (Advanced Nursing Practice – ANP) u dugoročnoj perspektivi.
• Implementacija i monitoring usluga sestrinstva u zajednici u odabranim geografskim područjima, uključujući pilotiranje programa finansiranja i razvoj strategije za širu primjenu modela.
Komponenta 3 – Formalno visoko obrazovanje medicinskih sestara/tehničara
Prva faza projekta uglavnom se bavi uspostavljanjem neophodnih preduslova za poboljšanje formalnog visokog obrazovanja (na kojem će se raditi u drugoj i trećoj fazi), i to:
• postizanjem dogovora u definisanju kompetencija medicinskih sestara/tehničara koje treba steći na visokom nivou obrazovanja da bi se moglo odgovoriti na sadašnje i buduće zdravstvene potrebe i probleme stanovništva, a koji uključuje dogovor o izmjenama nastavnih planova i programa koje zahtijevaju adaptirani profili kompetencija;
• razvojem strategija za izgradnju domaćih predavačkih kapaciteta medicinskih sestara/tehničara na visokom nivou obrazovanja, a koje uključuju sklapanje sporazuma o saradnji sa univerzitetima u inostranstvu.
Donator i implementator
ProSes podržava i finansira Vlada Švicarske.
Projekat je razvio i provodi konzorcij koga čine Fondacija fami (BiH) i Univerzitetska bolnica u Ženevi.
Dodatnu međunarodnu sestrinsku/tehničku ekpertizu obezbjeđuju Švicarsko udruženje medicinskih sestara/tehničara (ASI/SBK), Crveni krst Švicarske (SRC), Zdravstveni dom dr Adolfa Drolca Maribor, Međunarodno vijeće medicinskih sestara i tehničara (ICN) i Institut za upravljanje u Bazelu. Stručnu podršku pružat će i domaće institucije (vidjeti: Strategija djelovanja).
Strategija djelovanja
ProSes se zasniva na postojećim politikama i strategijama ministarstava zdravlja i ministarstava obrazovanja i već započetim procesima reformi, i od samog početka implementacije koristi inkluzivni i participativni pristup.
Partneri u konzorcijumu, prije svega, imaju ulogu fasilitatora koji domaćim institucijama pruža stručnu pomoć, vrši koordinaciju i kontrolu kvaliteta, osim u slučaju da nije dostupno adekvatno domaće znanje.
Posredstvom svojih predstavnika domaće bh. institucije radiće zajedno u različitim radnim grupama u cilju ostvarenja planiranih projektnih rezultata u svim navedenim oblastima. U spomenute partnerske institucije ubrajaju se, pored ostalih, i Ministarstvo civilnih poslova Bosne i Hercegovine, entitetska i kantonalna ministarstva zdravlja, ministarstva obrazovanja i druga relevantna ministarstva, komore i udruženja medicinskih sestara i tehničara, udruženja pacijenata i druge organizacije civilnog društva, fakulteti zdravstvenih studija, instituti i zavodi za javno zdravstvo, fondovi zdravstvenog osiguranja, domovi zdravlja, bolnice, centri za socijalni rad, edukativni centri, agencije za akreditaciju u zdravstvu, centri za ravnopravnost i jednakost polova i druge institucije i organizacije.
Upravni odbor
Upravni odbor projekta čine predstavnici Ministarstva civilnih poslova Bosne i Hercegovine, Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Federalnog ministarstva zdravstva, Federalnog ministarstva obrazovanja i nauke, Ministarstva prosvjete i kulture Republike Srpske, Odjeljenja za zdravstvo i ostale usluge Brčko distrikta, Odjeljenja za obrazovanje Brčko distrikta, te donatora (Vlada Švajcarske).
Geografsko područje djelovanja i trajanje projekta
Projekat djeluje u cijeloj Bosni i Hercegovini, u oba entiteta (Republika Srpska i Federacija BiH) i u Brčko distriktu. Prva faza projekta obuhvata period od oktobra 2012. do septembra 2017. godine.
Više informacija o projektu je dostupno na projektnoj web stranici:
www.fondacijafami.org/ProSes.html